ΣΑΜ ΕΛ ΝΕΣΙΜ…

26 Απριλίου 2022 by georg gstrein

Χρίστος Γ. Παπαδόπουλος*

«Κάθε χρόνο, τη Λαμπροδευτέρα, δηλαδή την επομένη του Ορθόδοξου Πάσχα, ο αιγυπτιακός λαός γιορτάζει, περνώντας τη μέρα του στην ύπαιθρο, ίδια κι απαράλλακτα όπως γιορτάζουμε στην Ελλάδα την Καθαρή Δευτέρα ή στην Κωνσταντινούπολη το μπακλά-χουράν.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του Σαμ Ελ Νεσίμ είναι:

Είναι παναιγυπτιακή γιορτή, δηλαδή κοινή και για τους μουσουλμάνους και για τους Κόπτες Χριστιανούς.
Ακολουθεί την κινητή εορτή του Πάσχα των Ορθοδόξων
Είναι αγροτική γιορτή, δηλαδή στερείται κάθε θρησκευτικού, εθνικού και πολιτικού χαρακτήρα.» σημείωνε μεταξύ άλλων σε άρθρο του Ο Γεώργιος Αρβανιτάκης ,παλιός συνεργάτης του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ στο πρώτο μισό του 20^ουαιώνα.

Το όνομα της γιορτής έδωσε κι ο Κ.Π.Καβάφης σε ένα από τα «αποκηρυγμένα» ποιήματα του, το «Σαμ ελ Νεσίμ», που έγραψε το 1892:

Το ωχρόν μας Μισίρι
με βέλη ο ήλιος πλήρη
πικρίας και πείσματος καίει και δέρει,
και με δίψαν και νόσον το καταπονεί.
Το γλυκύ μας Μισίρι
εν μια γελαστή πανηγύρει
μεθά, λησμονεί, και κοσμείται, και χαίρει,
και τον τύραννον ήλιον περιφρονεί.

Το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ την άνοιξιν αγγέλλει,
της εξοχής πανήγυρις αθώα.
Κενούτ’ η Αλεξάνδρεια, κ’ οι δρόμοι οι πυκνοί της.
Το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ να εορτάση θέλει
ο αγαθός Αιγύπτιος και γίνεται σκηνίτης.
Από παντού εξέρχονται τ’ αθρόα

των φιλεόρτων τάγματα. Πληρούται το Γκαμπάρι
και η γλαυκή, ρεμβώδης Μαχμουδία.
Το Μεξ, το Μωχαρέμβεη, το Ράμλιον πληρούνται.
Και αμιλλώντ’ αι εξοχαί τα πλείστα τις θα πάρη
κάρρα, εφ’ ων πλήθη λαού ευδαίμον’ αφικνούνται
εν σοβαρά, ησύχω ευθυμία.

Διότι ο Αιγύπτιος και εις το πανηγύρι
διατηρεί την σοβαρότητά του.
Μ’ άνθη κοσμεί το φέσι του· αλλά το πρόσωπόν του
είν’ απλανές. Μονότονον ασμάτιον μορμύρει,
χαρούμενος. Κέφι πολύ έχ’ εις τον λογισμόν του,
ολίγιστον εις τα κινήματά του.

Δεν έχει το Μισίρι μας πλουσίαν πρασινάδα,
δεν έχει ρύακας τερπνούς ή βρύσεις,
δεν έχει όρη υψηλά και με σκιάν ευρείαν.
Αλλ’ έχει άνθη μαγικά, πύριν’ από την δάδα
του Φθα πεσόντα· πνέοντα άγνωστον ευωδίαν
μύρα, εν οις λιποθυμεί η φύσις.

Εν μέσω κύκλου θαυμαστών θερμώς επευφημείται
γλυκύς μογάννι φήμης ευρυτάτης.
Εν τη τρεμούση του φωνή ερωτικαί οδύναι
στενάζουσι· το άσμα του πικρά παραπονείται
κατά της ελαφράς Φατμά ή της σκληράς Εμίνε,
κατά της Ζέναπ της πονηροτάτης.

Με τας σκηνάς τας σκιεράς και το ψυχρόν σερμπέτι
διώκονται ο καύσων και η σκόνη.
Φεύγουν αι ώραι ως στιγμαί, ως ίπποι εσπευσμένοι
εν πεδιάδι ομαλή, και η λαμπρά των χαίτη
επί της πανηγύρεως φαιδρώς εξαπλωμένη
το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ χρυσώνει.

και τον τύραννον ήλιον περιφρονεί

Το ποίημα αυτό, σε απαγγελία του Μιχάλη Τρανουδάκη, ήταν ένα από τα τρία τραγούδια (σε ποίηση Καβάφη) που μελοποιήθηκαν από τον Λεωνίδα Κανάρη το 2005 ως παραγγελία της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου, η οποία την ίδια χρονιά γιόρτασε τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της, σε εορταστική ημερίδα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

www.youtube.com/watch?v=jB9jf1AiBdM

Το ίδιο ποίημα μελοποιήθηκε κι ερμηνεύθηκε από τον Αιγυπτιώτη συνθέτη, γεννημένο στο Κάιρο Νίκο Ξυδάκη Νίκος Ξυδάκης – Σαμ Ελ Νεσίμ | Official Audio Release

Αλλά και από τον Αλεξανδρινό Δημήτρη Παπαδημητρίου σε ερμηνεία Ελευθερίας Αρβανιτάκη. Σαμ Ελ Νεσίμ – Sham El Nessim

Οι Αιγυπτιώτες πάντα εκτιμούσαν και τιμούσαν δεόντως αυτή τη γιορτή που εορτάζονταν από πολλά αιγυπτιώτικα σωματεία ενώ συμμετείχαν και σε κρατικές εκδηλώσεις όπως το τρένο έκπληξη κ.α

Στις φωτογραφίες από προσωπικά αρχεία του γράφοντος αλλά και άλλα από τη βιβλιοθήκη της Βουλής κ.α , διάφορα δημοσιεύματα με αφορμή τη γιορτή και μια ασπρόμαυρη φωτογραφία από Ελληνίδες που γιορτάζουν την ημέρα χορεύοντας στην εξοχή, στις αρχές του αιώνα.

Σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα έθιμα την ημέρα του Σαμ ελ Νεσίμ, τρώνε παστό ψάρι «φισίχ» , κρεμμύδια και βραστά αυγά που τα έχουν βάψει πολύχρωμα. Αυτές οι αμετάβλητες παραδόσεις χρονολογούνται καθώς πιστεύεται από το 2.700 π.Χ., μια εποχή που όλοι οι Αιγύπτιοι ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις, το επάγγελμά τους ή την κοινωνική τους θέση γιόρταζαν αυτή τη γιορτή της ανανέωσης και της δημιουργίας.

Το παστό ψάρι ήταν από τα βασικά στοιχεία διατροφής των αρχαίων Αιγυπτίων. Για τα κρεμμύδια, λέγεται ότι η παράδοση προέρχεται από τη λαϊκή ιστορία της κόρης ενός Φαραώ που έπασχε από μια ανίατη ασθένεια. Οι γιατροί απέτυχαν να τη θεραπεύσουν σε αλεπάλληλες προσπάθειες κι ενώ κάθε ελπίδα χάθηκε , ένας αρχιερέας της έδωσε χυμό κρεμμυδιού που βελτίωσε δραστικά κατάστασή της υγείας γι αυτό ο Φαραώ, τόσο ενθουσιασμένος από την ανάρρωση της κόρης του, που διέταξε εκείνη η ημέρα να εορτάζεται προς τιμήν των κρεμμυδιών.

Ο χρωματισμός των αυγών, κατά την πίστη των αρχαίων Αιγυπτίων ήταν σύμβολο για τη νέα ζωή. Ο κοινός συμβολισμός εμφανίζεται σημαντικά στην αρχαία αιγυπτιακή λογοτεχνία, με αναφορές και στο περίφημο Βιβλίο των Νεκρών και στο άσμα του Ακενατόν, «Ο Θεός είναι ένας, δημιούργησε τη ζωή από τα άψυχα και δημιούργησε τους νεοσσούς από τα αυγά».

Οι οικογένειες των αρχαίων Αιγυπτίων έβραζαν αυγά όλη τη νύχτα και ξυπνούσαν πριν την ανατολή του ηλίου για να τα διακοσμήσουν και να τα χρωματίσουν με διαφορετικά σχέδια. μερικοί έγραψαν και τις ευχές τους πάνω τους. Στη συνέχεια τα αυγά τα βάζανε σε καλάθια από φύλλα φοίνικα και τα κρεμούσαν από δέντρα ή στέγες, ελπίζοντας ότι οι θεοί θα τα ευλογούσαν.