Photo: Αεροφωτογραφία τής 10^ης Αυγούστου δείχνει απομεινάρια κατεστραμμένων σπιτιών και κτηρίων στην προκυμαία της Λαχάινα μετά τις πυρκαγιές στο δυτικό Μάουι της Χαβάης. (Patrick T. Fallon/AFP/Getty Images)

Γιώργος Γ. Σπανός*

Στις αρχές τού 2022, η κρατική υπηρεσία διαχείρισης έκτακτης ανάγκης στη Χαβάη (Hi-EMA) δημοσίευσε μια έκθεση μες στην οποία κατέτασσε τις πιθανότερες φυσικές καταστροφές που θα μπορούσαν να απειλήσουν τους κατοίκους της απομακρυσμένης αλλά πανέμορφης αμερικανικής πολιτείας. Τα τσουνάμι, οι σεισμοί και οι ηφαιστειογενείς κίνδυνοι εμφανίστηκαν εξόχως επικίνδυνα, αφού άλλωστε αλληλοσυνδέονται πρωτογενώς με τη δημιουργία αυτής καθαυτής τής νησιωτικής πολιτείας. Παρόλο που η Λαχάινα είναι πασίγνωστη για την ξηρότητα τού κλίματος της διαχρονικά (η ονομασία της και μόνο στη Χαβαϊκή-Χαβανέζικη γλώσσα, Lā hainā, σημαίνει «βάρβαρος ή ανελέητος ήλιος») κοντά στο κάτω μέρος ενός χρωματικά κωδικοποιημένου πίνακα, οι αξιωματούχοι τής Ηi-ΕΜΑ περιορίστηκαν στο να περιγράψουν τον βαθμό επικινδυνότητας για την ανθρώπινη ζωή από εν δυνάμει πυρκαγιές, με μια μόνο λέξη: «χαμηλός».

Oι καταστροφικές πυρκαγιές που έπληξαν το Μάουι και την ιστορική πόλη Λαχάινα τις αμέσως προηγούμενες μέρες, έχουν καταγραφεί ήδη ως η πιο θανατηφόρα φυσική καταστροφή της πολιτείας εδώ και περισσότερες από έξι δεκαετίες, με σημερινό (σ.σ. το παρόν γράφτηκε 12/8/23) απολογισμό νεκρών τουλάχιστον τους 80 και εκατοντάδες αγνοούμενους, αν και λόγω τις καταστροφής των τηλεπικοινωνιακών δικτύων, δεν μπορούμε ακόμα να υποθέσουμε καν την κατάσταση τους.

Το αν θα ξεπεράσει η Χαβάη το Μάτι στην παγκόσμια πρωτιά της φονικότερης αστικής πυρκαγιάς του 21^ου αι., μένει να είναι ένα αποτρόπαια κυνικό, αλλά επιστημονικό στατιστικό, όσον αφορά τη μελέτη και τα συμπεράσματα από τα κοινά χαρακτηριστικά των δύο καταστροφών. Όμως δεν θα είναι αυτό δυστυχώς το μόνο γεγονός που συνδέει τις δύο αστικές φονικές καταστροφές. Αν και δεν ήταν δύσκολο να αποφευχθούν οι συναισθηματικοί συνειρμοί κοιτώντας απλά και μόνο τις εικόνες καταστροφής που άφησε πίσω του ο Έρεβος κατεβαίνοντας από το βουνό τού Μάουι στην Λαχάινα, όπως και από το Πεντελικό στο Ν. Βουτζά και το Μάτι, και αναγνωρίζοντας εκ πρώτης όψεως τα χαρακτηριστικά απομεινάρια του θερμικού κύματος των 600-800° Κελσίου, σε κτήρια και αυτοκίνητα και δρόμους, και κυρίως το τι βίωσαν οι πολίτες που θα προσπαθούσαν να αυτοδιασωθούν, επιβεβαιώνεται και τοπογραφικά ότι η Λαχάινα είναι μία περιοχή με έκταση και πληθυσμό όσο είχαν και οι πυρόπληκτες περιοχές τής 23^ης Ιουλίου, 2018 στην Ανατολική Αττική. Και για μία πιο απλή τάξη μεγέθους στο μυαλό τού μέσου αναγνώστη, πρόκειται για μία copy-paste Νέα Μάκρη… στην άλλη άκρη τού πλανήτη μας που σαρώθηκε κι αφανίστηκε πλήρως, καθότι η πλειοψηφία  των κτηριακών υποδομών ήταν από προϊόντα ξυλείας.

Γνώριμες σε εμάς καταστάσεις στη Χαβάη, η ολιγωρία, η έλλειψη ρεαλιστικού σχεδιασμού αντίδρασης, ακόμα και ασκήσεων πεδίου παλαιότερων επιχειρησιακών σχεδίων, η μη έγκαιρη ειδοποίηση των κατοίκων για εκκένωση με σαφείς οδηγίες για την κατεύθυνση και των τρόπων, (ενώ στην Λαχάινα υπήρχαν κι εγκατεστημένες προειδοποιητικές σειρήνες, λόγω των ηφαιστείων, που δεν λειτούργησαν όμως!). Οι κάτοικοι ανέλαβαν να ειδοποιηθούν μεταξύ τους για να εκκενώσουν την περιοχή, θύματα βρέθηκαν σε στεριά και θάλασσα και όσοι επιζώντες επέλεξαν να κολυμπήσουν διασώθηκαν μετά από πέντε και έξι ώρες. Σαφής λοιπόν, και η έλλειψη άμεσης θαλάσσιας συνδρομής των Αρχών (και μάλιστα νησιωτικών περιοχών!) για την απομάκρυνση κατοίκων που προσέφυγαν στα επικίνδυνα νερά τού Ειρηνικού για να σωθούν. Βγάζουν Μάτι οι ομοιότητες.

Σημειώνω όμως τον όρο «Φυσική Καταστροφή» σχετικά με τη Χαβάη, με επιφύλαξη, αφού ως προς τα αίτια ακόμα δεν έχει γίνει γνωστός ο λόγος εκδήλωσης των πυρκαγιών και το αν ήταν αυτανάφλεξη από γηγενή ή εισβολικά είδη χλωρίδας ή κάποια άλλη τεχνιτή αιτία, όπως άφησε να εννοηθεί ο Δήμαρχος σε πρόσφατη τοποθέτηση του αναφερόμενος σε εκρήξεις. Διευκρινίζω, και θυμίζω, πως ούτε το Μάτι ήταν μία φυσική καταστροφή, αλλά μία ανθρωπογενής απ’ την αρχή μέχρι το τέλος, με φαινόμενα NaTech, στην ουσία της και την αντιμετώπιση της, και δεν σχετιζόταν σε τίποτα με την λεγόμενη κλιματική κρίση (Γ. Σπανός, «Urban Fires Case Study: Mati)

Ας σημειώσουμε το πιο ενδιαφέρον κατ’ εμέ στοιχείο που αφορά στην πρόληψη, την ετοιμότητα και την ικανότητα των στελεχών μία Πολιτικής Προστασίας να δρουν πραγματικά επιτελικά (ως εκπαιδευμένο και αποτελεσματικό επιτελείο) και όχι να δρουν… επί τού τέλους. Στη Χαβάη οι πυρκαγιές επηρεάστηκαν από ένα άλλο φαινόμενο που μέχρι τώρα δεν είχε συνδεθεί με την εξάπλωση φωτιάς. Τον τυφώνα. Συνήθως όταν προετοιμάζεται μία Πολιτική Προστασία για έναν Τυφώνα ή για μία Καταιγίδα, περιμένει βροχή, και μερικές φορές περιμένει πλημμύρες. Σε αυτήν την περίπτωση δεν προέβλεψαν τον κίνδυνο του Τυφώνα Ντόρα που ενώ εξελισσόταν εκατοντάδες μίλια μακρύτερα τού νησιού Μάουι, χωρίς οπτικό αντίκτυπο στα νησιά τής Χαβάης, οι περιφερειακοί του άνεμοι έπαιξαν τον καταλυτικότερο ρόλο στην εξάπλωση των συγκεκριμένων πυρκαγιών. Οι υπεύθυνοι στη Χαβάη είχαν την πεποίθηση πως έπρεπε να συνδέουν τον κίνδυνο πυρκαγιάς μόνο με έντονα καιρικά φαινόμενα (κεραυνούς) και εκρήξεις ηφαιστείων. Παραλείφθηκε η πιθανότητα επιρροής τού Τυφώνα στην άμεση εξάπλωση των πυρκαγιών, ενώ αναπτυσσόταν ένα διπλό καταστροφικό φαινόμενο δηλαδή. Έτσι, από την στιγμή που εξελίχθηκε το πύρινο μέτωπο των πυρκαγιών μετέτρεψαν την καταστροφή σε πολλαπλή αφανίζοντας τα δίκτυα υποδομών, και κατέστησαν τις απροετοίμαστες, προφανώς, τοπικές δυνάμεις πυρόσβεσης και διάσωσης ακόμα πιο αναποτελεσματικές στην ανταπόκριση τους. Τα αναφέρω αυτά, διότι οι Χαβανέζοι αξιωματούχοι, όπως και οι δικοί μας εδώ σε ουκ ολίγες περιπτώσεις τω τελευταίων χρόνων, υποτίμησαν τη θανατηφόρα και καταστροφική απειλή των δασικών και περιαστικών πυρκαγιών, παρόλο που ανα-γνώριζαν την έλλειψη των απαραίτητων πόρων για τον μετριασμό τους. Και ενώ για την χώρα μας αυτό έχει αποδειχθεί περίτρανα, πρακτικά, επιχειρησιακά, ακόμα και… δικαστικά (βλ. τα στοιχεία που αναδεικνύει η εν εξελίξει Δίκη για το Μάτι), όσον αφορά στη Χαβάη, σύμφωνα με μια γρήγορη ανασκόπηση διαθέσιμων κρατικών και τοπικών εγγράφων σχεδιασμού έκτακτης ανάγκης, τα οποία ανακάλυψα σε αμερικανικές πηγές, διαφαίνεται πόσο κακώς προετοιμασμένη και αδιάφορη ήταν η πολιτεία για την καταστροφή, όπως στην έκθεση της κομητείας Maui για την πρόληψη των πυρκαγιών από το 2021. Η έκθεση αναφέρει ότι ενώ ο αριθμός των στρεμμάτων που μεταβλήθηκαν σε παρανάλωμα τού πυρός έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια (από λάβα και κεραυνούς κυρίως), τα κονδύλια για την πρόληψη και τον μετριασμό τους αποδεικνύονταν συνεχώς «ανεπαρκή». Η έκθεση ανέφερε επίσης ότι το στρατηγικό σχέδιο τής πυροσβεστικής υπηρεσίας τής κομητείας δεν περιελάμβανε τίποτα σχετικά με το τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει για την πρόληψη πυρκαγιών, και από τυφώνες ή καταιγίδες, και αυτό αποτελεί την σημαντικότερη παράβλεψη. Η έκθεση συνέστησε μια ενδελεχή εκτίμηση κινδύνου για τους κινδύνους πυρκαγιάς, αλλά είναι σαφές ότι οι αξιωματούχοι δεν τήρησαν, τουλάχιστον στο μεγαλύτερο βαθμό, τη σύσταση.

Αν και το καλοκαίρι του 2018, (όπως και στο Μάτι) ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά στο Μάουι και πάλι με συμβολή Καταιγίδας τότε (Hurricane Lane), με περισσότερα από 2.000 καμένα στρέμματα και δεκάδες πολίτες να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, η Σύνθετη καταστροφή τότε δεν θεωρήθηκε ως κλήση αφύπνισης παρόλο που καταγράφηκε από τον εκεί επιστημονικό κόσμο!

Είναι, πλέον, επιστημονικό κεκτημένο, και θα έπρεπε να είναι και βασική παραδοχή πλέον στο σχεδιασμό μίας αξιοπρεπούς Πολιτικής Προστασίας, ότι οι Φυσικές, οι Τεχνολογικές και οι Ανθρωπογενείς Καταστροφές προσλαμβάνουν ολοένα και πιο σύνθετα χαρακτηριστικά και για αυτό επιφέρουν την άμεση ανάγκη εκσυγχρονισμένων και καινοτόμων στρατηγικών αντιμετώπισης των επιπτώσεων τους με βάσει και τα αίτια γένεσής τους, σε προ-, συν-, και μετα-καταστροφικό στάδιο. Η δουλειά των επικεφαλής των υπηρεσιών των δυνάμεων και των first responders (πρώτων ανταποκριτών) γίνεται ολοένα και πιο απαιτητική και για αυτό πρέπει να είναι άμεσα πιο αποδοτική, όχι μόνο με την ποσοτική αλλά και με την ποιοτική εκπαίδευση και την ενίσχυση τους τεχνικά. Είναι ξεκάθαρη η έλλειψη εκπαίδευσης και μέσων στην Π.Υ. στην αντιμετώπιση αστικών και περιαστικών πυρκαγιών. Τεχνιτή, διότι έχουμε όλοι πλέον συμπεράνει από τα ντοκουμέντα που ήρθαν στο φως τής δημοσιότητας με αφορμή τη Δίκη στο Μάτι, και τις απειλές τού Ματθαιόπουλου στον άξιο εμπειρογνώμονα Λιότσιο, για το «πώς παίζεται το παιχνίδι» και για το πώς ένας τοπικός διοικητής πρέπει να «τα έχει καλά» με τον Διοικητή τού Π.Σ. για να μην τον αφήνει χωρίς πυροσβεστική συνδρομή την ώρα της πυρκαγιάς. Θέλουμε να έχουμε ένα Π.Σ. που θα είναι καλύτερο στο να απεγκλωβίζει ανθρώπους από ασανσέρ και πλημμύρες, ή θα μπορεί να είναι σύγχρονα εξοπλισμένο και άρτια εκπαιδευμένο να αντιμετωπίζει και τις αστικές πυρκαγιές που απειλούν καθημερινά το ζην και το ευ ζην των πολιτών και των επισκεπτών στη χώρα μας;

Θα ήθελα να σημειώσω, ως νησιώτης, ότι η Χαβάη μάς διδάσκει και το πόσο δύσκολη θα είναι μία ενδεχόμενη (αλλά ιδιαίτερα πιθανή δυστυχώς) ανάγκη εκκένωσης ενός μικρομεσαίου νησιού σε περίπτωση ανεξέλεγκτης πυρκαγιάς, φανταστείτε η Ρόδος να ήταν μικρότερη σε μέγεθος…) και αυτό αποδείχτηκε κατά την προσπάθεια εκκένωσης τής Λαχάινα. Οι νησιωτικές κοινότητες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στις πυρκαγιές επειδή οι πληθυσμοί τείνουν να συγκεντρώνονται και να εξαρτώνται από μεμονωμένους αυτοκινητόδρομους, που συχνά διατρέχουν τις άκρες των νησιών και μπορούν να μεταβληθούν σε αδιέξοδα και καταλυτικό ρόλο παίζει η πρόβλεψη ή μη, θαλάσσιας και εναέριας συνδρομής στους πολίτες.

Η αύξηση των πυρκαγιών στο Μάουι, όπως και στην Ανατολική Αττική, επιδεινώθηκε από την ανεξέλεγκτη εξάπλωση νέων ειδών θάμνων και δέντρων που λειτουργούν ως ανάφλεξη σε ξηρές συνθήκες. Εδώ, έχουμε τα πεύκα, τα οποία εν προκειμένω στην Ανατολική Αττική αυξήθηκαν από τον Μεταξά στην πρώτη μεγάλη «στοιχισμένη» δεντροφύτευση των στρατιωτικών εγκαταστάσεων τού Αγίου Ανδρέα τη δεκαετία τού 1930. Σημειώνω, ότι ο περιορισμός, η κλάδευση και η αποψίλωση πυκνών δέντρων, ως πρόληψη όχι μόνο πυρκαγιών αλλά και βαριάς χιονόπτωσης (βλ. Διόνυσος 2021) είναι και παραμένει ξεκάθαρα ευθύνη τής εκάστοτε Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των Δασαρχείων, και όχι φυσικά των πολιτών (που επί δεκαετίες υπέμειναν πρόστιμα 2 χρόνων φυλάκισης για την κοπή δέντρων, όταν ο Δήμος ή το Δασαρχείο τους αγνοούσε επιδεικτικά).

Ο χαβάς μας.

Σε Χώρες όμως τού… “πάμε κι όπου βγει” και τού “Don’t worry be happy” (όπως η Ελλάδα και η… Χαβάη, ως sui generis Πολιτεία των ΗΠΑ) η Πρόληψη φαίνεται ότι αποφεύγεται όπως ο διάολος το λιβάνι. Και η πρόληψη δεν εξαντλείται στη λειτουργία τού χρήσιμου 112 (όταν αυτή δουλεύει και στέλνεται εγκαίρως, για τους σωστούς λόγους και με τις σωστές οδηγίες, ώστε να πείθει -και πάνω σε πόσα θύματα χτίστηκε αυτό καθυστερημένα! βλ. #Μάτι) και από εκεί και πέρα ας επέρχεται το χάος χωρίς ικανή προσπάθεια μετριασμού των επιπτώσεων παντού γύρω μας. Η καταστροφές των υποδομών, της χλωρίδας και της πανίδας από πυρκαγιές που αφήνονται να σβήνουν στη θάλασσα, υποβαθμίζουν ευρέως την ποιότητα τής ανθρώπινης ζωής, χαμηλώνουν εντυπωσιακά το προσδόκιμό της διότι δηλητηριάζουν ποικιλοτρόπως άμεσα την υγεία των επιζώντων πολιτών στις πυρόπληκτες περιοχές, βραχυχρόνια και μακροχρόνια. Η Πολιτική Προστασία είναι κάτι το τελείως διαφορετικό και έχει να κάνει εν γένει με την συνεχή ενημέρωση εκπαίδευση των πολιτών και του Κράτους από πραγματικά επιτελεία ειδικών και πολιτικών (εφαρμογών). Η καθημερινή επιβίωση τού πολίτη και η προστασία του πρέπει να έχουν διαχρονικά τη πρώτη και μεγαλύτερη πολιτική βαρύτητα στον σχεδιασμό για κάθε κυβέρνηση -διότι πρέπει να παραμένει εν ζωή κάποιος για να τον ενδιαφέρουν τα οικονομικά του, η ακρίβεια, τα εθνικά θέματα, και φυσικά οι… εκλογές.

Ας γίνει μία ειλικρινή και γενναία προσπάθεια από όλους τους εμπλεκομένους, ο όρος “Πολιτική Προστασία” να έχει την Προστασία των Πολιτών και όχι την Προστασία των Πολιτικών που προσπαθούν μετά να καλύπτονται και να υποθάλπονται. Και γι’ αυτό η σωστή και αμερόληπτη λειτουργία τής Δικαιοσύνης είναι απαρέγκλιτα μέρος τής λύσης, σε όλες τις χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στο Μάτι, (θα φανεί και στη Χαβάη) διενεργείται μία προσπάθεια ατιμωρησίας των πραγματικά υπευθύνων από μία «Δικαιοσύνη» που ενώ ρίχνει ποινές κακουργήματος σε φονείς και κακοποιητές ζώων -και καλά κάνει- υποβαθμίζει διακαώς σε πλημμελήματα τις μαζικές ανθρωποκτονίες 104+ ανθρώπων, και τις κατά συρροή εκθέσεις σε κίνδυνο εκατοντάδων ανθρωπίνων ζωών. Μήπως τελικά έπρεπε να είναι ζώων, και όχι ζωών, για να εφαρμοστεί η Δικαιοσύνη σωστά; Και μόνο οι προσήκουσες κακουργηματικές ποινές, θα ήταν αρκετά πειστικές ακόμα και για τους διάφορους ανεκπαίδευτους αλλά βολεμένους δημοσίους αξιωματούχους, που θα είχαν το κίνητρο να κάνουν τα αδύνατα δυνατά την ώρα που πρέπει για να μην πάνε φυλακή μετά και να σώνονται ζωές και περιβάλλον. Έτσι η Δικαιοσύνη θα πλαισίωνε πραγματικά τον αγώνα για μία νέα Πολιτική Προστασία και μία αυξημένη ασφάλεια τής καθημερινότητας των πολιτών, και όχι τής προστασίας των πολιτικών προσώπων και των συν αυτώ.

Θέλει ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. να αυξάνεται η εφαρμογή τής μετατόπισης ευθύνης στον πολίτη, μέσω της συνυπευθυνότητας (όπως κι αν αυτή ορίζεται εκάστοτε); Γνωρίζουμε ότι αυτό απαλλάσσει κράτη και ασφαλιστικές από αποζημιώσεις σε μία περίοδο όπου οι σύνθετες καταστροφές θα αυξάνονται… (Π.χ. στην Ολλανδία, το κράτος δεν φέρει ευθύνη στις καταστροφές παρά μόνο μετά την τρίτη ημέρα..) Τότε ας επενδύσει στην δια βίου εκπαίδευση των πολιτών και των τοπικών κοινωνιών! Αν δεν ξέρουν το πώς, ας μας ρωτήσουν. Στη Ρόδο άλλωστε, (και φυσικά στο Μάτι και στη Χαβάη και αλλού) αυτές ήταν που έδρασαν σωτήρια.

Και μόνο οι προσήκουσες κακουργηματικές ποινές, θα ήταν αρκετά πειστικές ως κίνητρο, ακόμα και για τους εκείνους τους ανεκπαίδευτους αλλά βολεμένους δημοσίους αξιωματούχους, να κάνουν τα αδύνατα δυνατά την ώρα που πρέπει, ώστε να μην πάνε φυλακή μετά, και έτσι να σώζονται ζωές και περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο η Δικαιοσύνη θα πλαισίωνε πραγματικά τον αγώνα για μία νέα Πολιτική Προστασία και μία αυξημένη ασφάλεια τής καθημερινότητας των πολιτών, και όχι της προστασίας των πολιτικών προσώπων και των συν αυτώ.

Οψόμεθα.

*MSc ΕΚΠΑ Τμ. Γεωπεριβάλλοντος,

Στρατηγικές Διαχείρισης Κρίσεων & Καταστροφών,

Σύμβουλος Επιχειρήσεων,

Συγγραφέας

Share on Facebook

Tweet

Follow us

Save