“Ο Χοσέ Μαρτί και το ελληνικό στοιχείο”
Χαιρετισμός Γ. Γ. Απόδημου Ελληνισμού & Δημόσιας Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών, Ι. Χρυσουλάκη, στην εκδήλωση της Πρεσβείας της Κούβας για την παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου “Ο Χοσέ Μαρτί και το ελληνικό στοιχείο”
O Γενικός Γραμματέας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών, Ιωάννης Χρυσουλάκης, απηύθυνε χαιρετισμό στην εκδήλωση της Πρεσβείας της Δημοκρατίας της Κούβας, στους χώρους του Πολεμικού Μουσείου, για την παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου “Ο Χοσέ Μαρτί και το ελληνικό στοιχείο”, με την υπογραφή του Γενικού Πρόξενου της χώρας στην Ελλάδα, κ. José Oriol Marrero Martinez, παρουσία της Πρέσβεως της Δημοκρατίας της Κούβας, κας Zelmys Maria Dominguez Cortina.
Η έκδοση ‘χαρτογραφεί’ με τρόπο συστηματικό, ισορροπημένο και ευσύνοπτο την πληθώρα αναφορών και συμβολικών αναπαραστάσεων με άξονα την Ελλάδα που απαντώνται στο πολυεπίπεδο έργο μίας εμβληματικής για την κουβανέζικη, αλλά και γενικότερα για τη λατινοαμερικανική ιστορία φυσιογνωμίας, του εθνικού ήρωα και εθνικού ποιητή της Κούβας, José Julián Martí Pérez. Η ανάγνωση του βιβλίου δίνει την ευκαιρία για γνωριμία με τη πολυσχιδή προσωπικότητα του Χοσέ Μαρτί και τη διαπίστωση της διαχρονικής επιδραστικότητας του ελληνικού πνεύματος και της Ελλάδας.
Όπως τόνισε ο Γενικός Γραμματέας, «καθίσταται σαφές στον αναγνώστη ότι το έργο του Κουβανού διανοούμενου υπερβαίνει τα όρια ενός τυπικού δείγματος εκδήλωσης φιλελληνισμού. Στην περίπτωση του Μαρτί συναντάμε μία μοναδική προσπέλαση του ελληνικού πολιτισμικού κληροδοτήματος, ως πλοηγού για την καλύτερη κατανόηση του παρόντος και την ιχνογράφηση του μέλλοντος».
Ακολουθεί ο χαιρετισμός του Γενικού Γραμματέα.
«…Και η Αμερική ελεύθερη και όλη η Ευρώπη να στέφεται με ελευθερία και η Ελλάδα σαν να ανασταίνεται και η Κούβα τόσο όμορφη όπως η Ελλάδα…».
Όλη η δύναμη και το σφρίγος του διαχρονικού αιτήματος για ελευθερία, εθνική ανεξαρτησία και ειρηνική συνύπαρξη μέσα σε δύο γραμμές σε λόγο που εκφωνήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 1889 στην Νέα Υόρκη από τον Κουβανό, εθνικό ήρωα και εθνικό ποιητή, διανοούμενο, δημοσιογράφο, θεατρικό συγγραφέα, διηγηματογράφο, εκδότη, μεταφραστή, διπλωμάτη και κυρίως, Απόστολο της Ανεξαρτησίας της Κούβας, José Julián Martí Pérez.
Εξοχότατη κα Πρέσβη της Δημοκρατίας της Κούβας στην Ελλάδα,
Εξοχότατε Γενικέ Πρόξενε της Δημοκρατίας της Κούβας,
Αξιότιμο μέλος του ελληνικού κοινοβουλίου, κ. Ακτύπη,
Αγαπητές/οι φίλες και φίλοι,
Σας είμαι ειλικρινά ευγνώμων για την πρόσκληση στην αποψινή εκδήλωση για την παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης ενός αναμφισβήτητα ξεχωριστού βιβλίου. Θα ήθελα να επισημάνω εμφατικά ότι οι ευχαριστίες μου δεν έχουν τυπικό χαρακτήρα.
Αισθάνομαι πραγματικά ευτυχής που με αφορμή τη σημερινή εκδήλωση είχα την ευκαιρία να διατρέξω τις σελίδες αυτού του τόσο ιδιαίτερου πονήματος και να εξοικειωθώ με τον κόσμο μίας εμβληματικής φυσιογνωμίας της σύγχρονης ιστορίας της Κούβας, η οποία ξεχώρισε τόσο για το πνευματικό της εκτόπισμα όσο και για την επαναστατική της δράση.
Θα ήταν παράληψη να μην επισημάνω εδώ παρενθετικά ότι η παρουσίαση του εν λόγω βιβλίου που φιλοδόξησε – και κατόρθωσε – να ιχνηλατήσει την ιδιαίτερη σχέση ενός συμβόλου της πρόσφατης λατινοαμερικανικής ιστορίας με το ελληνικό πνευματικό στερέωμα, πραγματοποιείται σε μία χρονιά – ορόσημο για την Ελλάδα και τη Λατινική Αμερική.
Ας μην ξεχνάμε ότι, μαζί με την Ελλάδα, 200 χρόνια εθνικής ανεξαρτησίας γιορτάζουν φέτος εννέα ακόμη κράτη του κόσμου, τα οποία στο σύνολό τους εντοπίζονται στη Λατινική Αμερική: το Μεξικό, η Βενεζουέλα, η Γουατεμάλα, η Ονδούρα, το Ελ Σαλβαδόρ, η Δομινικανή Δημοκρατία, ο Παναμάς, η Κόστα Ρίκα και η Νικαράγουα.
Επιστρέφοντας στο βιβλίο ‘Ο Χοσέ Μαρτί και το ελληνικό στοιχείο’, θα ήθελα καταρχάς να υπογραμμίσω αυτό που απεκόμισα αβίαστα από την πρώτη κιόλας ανάγνωση. Είναι πρόδηλο ότι πρόκειται για αποτέλεσμα επίπονης και μεθοδικής έρευνας, αλλά και αναμφισβήτητης συνθετικής ικανότητας του συγγραφέα του.
Ο Jose Oriol Marrero Martinez ανταποκρίνεται με απόλυτη επιτυχία σε ένα όντως δύσκολο εγχείρημα: να ‘χαρτογραφήσει’ με τρόπο συστηματικό, ισορροπημένο και ευσύνοπτο την πληθώρα αναφορών και συμβολικών αναπαραστάσεων με άξονα την Ελλάδα που απαντώνται στο πολυεπίπεδο έργο του συμπατριώτη του Χοσέ Μαρτί. Αυτή η ‘χαρτογράφηση’ ωστόσο είναι φιλοτεχνημένη κατά τρόπο που να επιτρέπει στον αναγνώστη να κατανοήσει και να αγαπήσει αυτήν την πολυσχιδή προσωπικότητα σε όλο της το εύρος.
Ομολογώ ότι, ειδικά όταν είσαι Έλληνας, είναι κάτι περισσότερο από εντυπωσιακό, να ανακαλύπτεις διαβάζοντας στο βιβλίο την ένταση και την έκταση της ενασχόλησης αυτής της προεξάρχουσας μορφής από το πάνθεον των ηρώων της Κούβας με την Ελλάδα, με το ελληνικό πνεύμα, με την ελληνική γραμματεία.
Όπως προκύπτει από τα σχετικά κεφάλαια, το έργο του Μαρτί είναι κατάστικτο από κυριολεκτικές ή υπαινικτικές αναφορές στους Έλληνες συγγραφείς. Οι σχετικές μνείες εκτιμώνται σε πάνω από 1.400, ενώ λειτουργούν ως φορείς εικόνων και ατμόσφαιρας από τουλάχιστον 70 ελληνικά τοπόσημα όπως η Ολυμπία, ο Παρθενώνας, οι Μυκήνες, οι Θερμοπύλες, το Μεσολόγγι, η Αρκαδία, η Αθήνα, η Σπάρτη, η Κόρινθος.
Στο βιβλίο επισημαίνεται ότι η ύπαρξη του ‘ελληνικού στοιχείου’ στο έργο του μεγάλου αυτού κουβανού διανοητή και επαναστάτη, ανιχνεύεται στα πρώτα κιόλας λογοτεχνικά έργα του, το El Diablo Cojuelo και το – ευρέως γνωστό – δραματικό ποίημα Abdala. Παράλληλα, το ελληνικό στοιχείο δεν παύει να διατρέχει και να εμπνέει το σύνολο της μετέπειτα πνευματικής του παραγωγής καθ’ όλη τη διάρκεια της πολυκύμαντης ζωής του.
Άλλωστε, ακόμη και το ψευδώνυμο που χρησιμοποιεί ο Μαρτί ως υπογραφή στα άρθρα του στο μεξικανικό περιοδικό Revista Universal είναι το όνομα του εξόριστου γιου του Αγαμέμνονα, Ορέστη.
Επίσης, δηλωτική της αντίληψής του για τη χώρα μας είναι η επισήμανσή του ότι ‘Η παλιά Ελλάδα έχει πεθάνει άλλα ακόμη χρωματίζει τα νεανικά μας όνειρα, θερμαίνει τη λογοτεχνία μας και μας ανατρέφει στα στήθη της, σαν τεράστια μητέρα, η όμορφη Ελλάδα των τεχνών’.
Σε αυτό το πλαίσιο, χειριζόμενος δεξιοτεχνικά το ‘οικοσύστημα’ των συμβόλων και μοτίβων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, δανείζεται από το ελληνικό πνεύμα για να μιλήσει για τη ‘μεγαλειώδη και σκεπτόμενη επανάσταση’.
Πέραν όμως αυτών, θα ήθελα ως αναγνώστης του βιβλίου να σταθώ στο εξής σημείο: ο συγγραφέας δεν παρασύρεται από το εντυπωσιακό εύρος και την αίγλη του έργου του κουβανού πρωτεργάτη της ελευθερίας και δεν αποσπάται από τις μυθικές διαστάσεις του στο συλλογικό υποσυνείδητο του λαού του και τον απεριόριστο θαυμασμό για το πρόσωπο και τα επιτεύγματά του.
Αντίθετα, καταφέρνει να τον προσεγγίσει με επιστημονική νηφαλιότητα, με μεθοδολογική αυστηρότητα και με την απαιτούμενη αποστασιοποίηση. Το αποτέλεσμα; Μία έγκυρη κριτική αποτίμηση και μία σκιαγράφηση υψηλής ακριβείας της σχέσης του Μαρτί με το ελληνικό στοιχείο.
Καθίσταται σαφές στον αναγνώστη ότι το έργο του κουβανού διανοούμενου υπερβαίνει τα όρια ενός τυπικού δείγματος εκδήλωσης φιλελληνισμού. Στην περίπτωση του Μαρτί συναντάμε μία μοναδική προσπέλαση του ελληνικού πολιτισμικού κληροδοτήματος, ως πλοηγού για την καλύτερη κατανόηση του παρόντος και την ιχνογράφηση του μέλλοντος.
Επιπλέον, ο συγγραφέας παρατηρεί πολύ εύστοχα και τεκμηριωμένα ότι ο Μαρτί, παρά το βαθύ θαυμασμό που έτρεφε για την Ελλάδα και παρ’ ότι αγάπησε βαθιά το ελληνικό στοιχείο, ήταν απαλλαγμένος από την ανάγκη να ‘ελληνοποιήσει’ το λατινοαμερικανικό.
Αυτή η ζείδωρη σχέση του Χοσέ Μαρτί με το ελληνικό ιστορικό παρελθόν, αυτή η τολμηρή του οπτική για τα πνευματικά κληροδοτήματα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, αυτή η εκτός νόρμας αντίληψή του για την Ελλάδα αναδεικνύεται ολόπλευρα από το βιβλίο ‘Ο Χοσέ Μαρτί και το Ελληνικό Στοιχείο’.
Δε νομίζω ότι θα μπορούσα να περιγράψω καλύτερα τη σχέση αυτής της γοητευτικής προσωπικότητας με την πατρίδα μου, παρά καταφεύγοντας σε όσα αναφέρει η κατακλείδα του βιβλίου: ‘Ο Μαρτί είναι ο ειλικρινής φίλος, για τον οποίο μίλησε ο Ευριπίδης. Έτρεφε για το ‘ελληνικό στοιχείο’ μια φιλία που συμφωνεί και διαφωνεί, που χτίζει και διασχίζει τις αμφίδρομες γέφυρες, πάντοτε με ανοιχτή την αγκαλιά για να σφίξει τον ειλικρινή φίλο και να του απλώσει το χέρι με ανιδιοτέλεια’.
Ευχόμενος κάθε επιτυχία στο βιβλίο και τον συγγραφέα του,
Σας ευχαριστώ θερμά.
