Στρατηγικό Σχέδιο για τον Απόδημο Ελληνισμό (2024-27): Ενδεικτικά σχόλια από τη Νιόβη Χριστοπούλου
Στρατηγικό Σχέδιο για τον Απόδημο Ελληνισμό (2024-27): Ενδεικτικά σχόλια από τη Νιόβη Χριστοπούλου* για μια στοχευμένη και υλοποιήσιμη προσέγγιση
Στις 19 Ιουλίου του 2024, το Υπουργείο Εξωτερικών έθεσε σε δημόσια διαβούλευση το Στρατηγικό Σχέδιο για τον Απόδημο Ελληνισμό 2024-2027 («Σχέδιο»)[1]. Το δημοσιευθέν Σχέδιο αποτελεί μια εξαιρετική πρωτοβουλία για να ξεκινήσει μια τεκμηριωμένη συζήτηση με υλοποιήσιμες δράσεις γύρω από την εθνική στρατηγική για τον απόδημο Ελληνισμό. Προς την κατεύθυνση αυτή, όμως, θα πρέπει να αποσαφηνισθούν πολλά σημεία και να προταθεί ένα σχέδιο εφαρμογής του Σχεδίου με λεπτομερή προϋπολογισμό και χρονοδιάγραμμα εφαρμογής των δράσεων και είναι βέβαια κρίσιμο να εξασφαλισθεί η εμπλοκή και συμμετοχή των ίδιων των ομογενών/αποδήμων στην διαδικασία αυτή.
Ο τίτλος του Σχεδίου αναφέρεται στην «ενδυνάμωση των δεσμών με την Ελληνική Διασπορά.» Οι δεσμοί στους οποίους αναφέρεται ο τίτλος του σχεδίου εικάζουμε ότι αναφέρονται στην Ελληνική πολιτεία, το Ελληνικό κράτος. Χρειάζεται όμως εδώ ένα σαφές πλαίσιο για δημιουργία αμφίδρομων δεσμών της Ελληνικής κοινωνίας και πολιτείας με τους αποδήμους αλλά ενδεχομένως και την διευκόλυνση δημιουργίας δεσμών των αποδήμων μεταξύ τους.
Σε ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης:
- θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην σύνδεση με όλες τις κοινότητες αποδήμων σε όλες τις ηπείρους – Ασία, Αφρική – εκεί όπου υπάρχει και μεγαλύτερη ανάγκη στήριξης και όχι μόνο στους αποδήμους των πιο αναπτυγμένων δυτικών κοινωνιών ή κρατών όπου η ομογένεια έχει ήδη οργανωμένη και ισχυρή παρουσία.
- Το προτεινόμενο Εθνικό Σχέδιο δίνει, ρεαλιστικά, έμφαση στην χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας για την υποστήριξη της Ελληνομάθειας διεθνώς. Είναι απαραίτητο όμως να συμπληρωθεί από προγράμματα και μηχανισμούς που θα στηρίξουν την ουσιαστική σύνδεση των αποδήμων με την Ελλάδα που μόνο μέσω σχέσεων μπορεί να υλοποιηθεί: προγράμματα ανταλλαγών, επισκέψεις, αδελφοποιήσεις σχολείων, “buddy programs” που να ταιριάζουν οικογένειες ή παιδιά σχολικής ηλικίας του εξωτερικού με οικογένειες στην Ελλάδα βάσει τόπου καταγωγής ή ενδιαφερόντων κτλ. Η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να αναδειχθεί σε ένα άριστο συμπληρωματικό εργαλείο Ελληνομάθειας ή να καλύψει ανάγκες σε περιοχές όπου δεν είναι εφικτή η παρουσία εκπαιδευτικών δομών. Για την ουσιαστική όμως δημιουργία δεσμών με την ομογένεια, απαιτείται συστηματική φυσική παρουσία αντιπροσώπων της Ελληνικής πολιτείας αλλά και προγράμματα που να ενισχύουν το ενδιαφέρον της ομογένειας για την σύγχρονη Ελλάδα.
- Στο κείμενο εναλλάσσονται οι όροι «διασπορά» «Απόδημος Ελληνισμός» «Έλληνες του εξωτερικού» και «ομογενείς» – πρέπει να αποσαφηνισθούν οι ορισμοί αυτοί και οι πληθυσμοί στους οποίους αναφέρονται, με συγκεκριμένα κριτήρια για κάθε πληθυσμιακή ομάδα ειδικά σε σχέση με πιθανές μελλοντικές νομοθετικές ρυθμίσεις. Υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής των αναγκών όλων των Ελλήνων του εξωτερικού αλλά και ανάγκες ιδιαίτερες για κάθε ξεχωριστή υποομάδα Ελλήνων της διασποράς. Πρέπει να αποσαφηνισθούν οι δράσεις που απευθύνονται σε Έλληνες πολίτες ή κατόχους Ελληνικού διαβατηρίου από δράσεις που απευθύνονται γενικότερα στην Ελληνική διασπορά. Για παράδειγμα, (α) ως προς τους Έλληνες ομογενείς 2ης ή 3ης γενιάς, η πρόκληση είναι η δημιουργία συνθηκών σύνδεσης τους με την Ελλάδα ενώ (β) οι Έλληνες απόδημοι που γεννήθηκαν (και συχνά σπούδασαν) στην Ελλάδα έχουν ισχυρή Ελληνική συνείδηση και εστιασμένες ανάγκες στήριξης στην σύνδεσή τους με το Ελληνικό κράτος σε θέματα γραφειοκρατίας, φορολογίας, συνταξιοδοτικά-ασφαλιστικά κτλ. Από αυτούς, όσοι έχουν δημιουργήσει οικογένειες στο εξωτερικό αναζητούν συχνά σχολεία ή τρόπους εκμάθησης της Ελληνικής γλώσσας, έχοντας υψηλότερες απαιτήσεις ως προς το επίπεδο Ελληνομάθειας, αλλά και μύησης των παιδιών τους στην Ελληνική παιδεία γενικότερα.
Η πραγματική πρόκληση εδώ είναι η δημιουργία διαδικασιών για την ουσιαστική συμμετοχή της διασποράς και την κατανόηση των ζητημάτων που την αφορούν, ξεκινώντας από τον τρόπο που αντιλαμβάνεται η ίδια η διασπορά την χαρτογράφηση της ύπαρξής της και των επιθυμητών τρόπων διάδρασης με την Ελλάδα.
- Οι προτεινόμενοι στρατηγικοί στόχοι.
Α. Ο πρώτος Στρατηγικός Στόχος αφορά σε υποστήριξη και ανάπτυξη δικτύων και δομών της Ομογένειας και αναδεικνύει ως κρίσιμη παράμετρο την χαρτογράφηση ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών της ελληνικής Διασποράς.
Για να πλαισιωθεί σωστά η συζήτηση περί χαρτογράφησης της διασποράς, πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε Έλληνες πολίτες αποδήμους και ομογενείς που μπορεί να διαθέτουν ή να θέλουν να αποκτήσουν Ελληνική ιθαγένεια και λοιπούς ομογενείς. Στα Ελληνικά Προξενεία μπορούν οικειοθελώς να εγγράφονται Έλληνες πολίτες αλλά πολλοί το παραμελούν ή δεν ζουν κοντά σε κάποιο Ελληνικό προξενείο.
Επισημαίνεται ότι το Σχέδιο αναφέρεται στην «προετοιμασία επαναλειτουργίας ΣΑΕ». Η συζήτηση για το ΣΑΕ χρήζει ξεχωριστής διαδικασίας και ευρείας ανοιχτής διαβούλευσης. Είναι κρίσιμο να αποσαφηνισθούν οι φορείς που θα κληθούν να συμμετέχουν, οι σχετικές διαδικασίες και να συμφωνηθεί ένα χρονοδιάγραμμα.
Β. Ο δεύτερος στρατηγικός στόχος ΙΙ του Σχεδίου αφορά σε «αξιοποίηση της παρουσίας του ομογενειακού στοιχείου για την ενίσχυση της εικόνας της χώρας.»
Προσπερνώντας την ατυχή διατύπωση, θα ήταν χρήσιμο να συγκεκριμενοποιηθούν τα (α) κριτήρια επιλογής επιδραστικών Ελλήνων του εξωτερικού και ομογενειακών ΜΜΕ για την ανάδειξη θέσεων της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και (β) ο ορισμός ενός πλαισίου ευθυγράμμισης με Ελληνική εξωτερική πολιτική. Είναι σημαντικό επίσης να διασφαλισθούν μηχανισμοί που θα εξασφαλίζουν την ανανέωση των σχετικών παραγόντων έτσι ώστε να μην μονοπωλείται η συμμετοχή από συγκεκριμένα άτομα ή μηχανισμούς. Το πιο σημαντικό όμως είναι να καθορισθεί ο βαθμός και ο τρόπος διάδρασης έτσι ώστε η γενέτειρα να θέτει το πλαίσιο και τους στόχους έχοντας όμως μηχανισμούς feedback loop για τις ανάγκες και τις δυνατότητες συμμετοχής των αποδήμων.
Working backwards, πρέπει να ξεκινήσουμε από τους επιθυμητούς στόχους για να καταλήξουμε στα μέτρα εφαρμογής που θα οδηγήσουν στην επιτυχή υλοποίησή τους. Πρέπει λοιπόν να γίνει (α) χαρτογράφηση της Ελληνικής «διασποράς» ή «Ελλήνων του εξωτερικού» που να είναι όσο συμπεριληπτική γίνεται (β) ιεράρχηση των αναγκών της Ελληνικής διασποράς μέσα από αποτελεσματικές διαδικασίες (γ) συγκεκριμενοποίηση των στόχων της Ελληνικής πολιτείας αλλά και των δυνατοτήτων της.
*Νομικός, Υποψήφια Ευρωβουλεύτρια
[1] http://www.opengov.gr/ypex/wp-content/uploads/downloads/2024/07/ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ-ΣΧΕΔΙΟ-ΑΠΟΔΗΜΟΥ-ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ_27.6.2024_ΤΕΛΙΚΟ.pdf
