Έφυγε ο Heinz Gstrein
Ιφιγένεια Μωραϊτίνη Πατριαρχέα*
Ο Χάιντς Γκστράιν (Heinz Gstrein) έφυγε από τη ζωή. Πολλοί τον γνώριζαν ως δημοσιογράφο, ανατολογιστή και συγγραφέα, αλλά εγώ τον γνώριζα ως πατέρα. Αρκετά μεγαλόπνοα άρθρα θα αναλύσουν την σταδιοδρομία του. Εφόσον όμως ήμουν λίγο-πολύ κόρη του, θα προτιμούσα να μην ασχοληθώ με τα θέματα αυτά. Ο Heinz ήταν επίσης ένας πολύ ιδιαίτερος άνθρωπος.
Του Heinz του άρεσε προφανώς να διηγείται ενδιαφέρουσες ιστορίες. Συγγραφέας ήταν, και παραγωγικός μάλιστα. Όσο τον έζησα από τα 55 μέχρι τα 82 του, άρχιζε τη δουλειά στις 4 το πρωί.
Ο Heinz είχε μια κατεργάρικη αίσθηση του χιούμορ, αλλά και απόλυτη αγάπη για όλα όσα θέματα είχαν θρησκευτικό ή μυστικιστικό χαρακτήρα. Πρώτον από όλους ειρωνευόταν τον ίδιο του τον εαυτό. Έτσι, όταν άρχισα να σκέφτομαι τι θα πω για τον Heinz, μου ήρθε να δώσω στο άρθρο αυτό τον τίτλο: “Έφυγε ο Δολοφόνος της Εργατικής Τάξης “. Θα του φαινόταν αστείο. Και αυτό, γιατί μία από τις πρώτες ιστορίες που μου είπε ο ίδιος ήταν η εξής: του συνέβη στο σχολείο, στα τέλη της δεκαετίας του ’40. Ήταν 6 χρονών, και είχε έναν πολιτικά ενεργό δάσκαλο που συχνά μίλαγε για τους «δολοφόνους της εργατικής τάξης» (Arbeitermörder), χωρίς όμως να εξηγήσει τι ήταν αυτοί. Ο μικρός Heinz το νόμισε σπουδαία απασχόληση και έτσι, όταν τον ρώτησαν “τί θέλεις να γίνεις όταν μεγαλώσεις;”, απάντησε “Arbeitermörder”. Το τί έγινε μετά, εύκολα το φανταζόμαστε. Το γέλιο που κάναμε όταν έλεγε την ιστορία… το ίδιο γέλιο κάναμε κάθε φορά που έλεγε μια ιστορία.
Ο Χάιντς γεννήθηκε το 1941 στο Innsbruck, στο Τυρόλο. Σημαδεύτηκε από την αυστηρότητα της μητέρας του Imma, και τη εσωτερική δύναμη της γιαγιάς του εκ πατρός, της Φανής.
Αυτή, κάποτε κόρη ραβίνου του Πίνσκ (στη σημερινή Λευκορωσία), είχε παντρευτεί έναν Αυστριακό αξιωματικό του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν ήρθαν οι ναζί, έκρυψε την οικογένειά της σε μια σπηλιά στα βουνά και έφυγε στα κλεφτά. Με τα πόδια έφτασε μέχρι το Λβιβ στην Ουκρανία. Εκεί, ένας παπάς της έδωσε ένα πιστοποιητικό που δήλωνε ότι είχε γεννηθεί Ορθόδοξη Χριστιανή. Από αυτό γλίτωσε όλη η οικογένεια.
Μια τέτοια περιπέτεια εύκολα θα μπορούσε να την είχε ζήσει ο Heinz, εξού και το συμπέρασμα ότι η γιαγιά του τον επηρέασε πολύ. Άλλωστε εκείνη ήταν που τον οδήγησε στην πίστη του: έλεγε ότι όταν έδωσαν της γιαγιάς το χαρτί, οι Ορθόδοξοι είχαν αγοράσει τη ζωή της και αυτή των απογόνων της. Το χρέος αυτό, ο Heinz, που βαπτίστηκε με το όνομα Παντελεήμων, ξεπλήρωσε με αφοσίωση όλη τη ζωή του.
Βέβαια αυτό δεν τον έκανε λιγότερο περιπετειώδη. Μετά το λύκειο, ο Heinz είχε σταλεί από τον θείο του να σπουδάσει πολιτικές επιστήμες στη Μόσχα, σε μια μεγάλη σχολή. Αποβλήθηκε αμέσως όταν ανακάλυψαν ότι είχε πάει στην εκκλησία, όπως του είχε ζητήσει η γιαγιά του, αφήνοντας δωρεά μερικά ρούβλια από τη υποτροφία του. Χρόνια αργότερα, ο Πριμάχοφ ήρθε στην Αθήνα, και έδωσε αποκλειστικά μία συνέντευξη… στον Heinz Gstrein. Και αυτό, γιατί ο ίδιος έτυχε να είναι τελειόφοιτος στο ίδιο πανεπιστήμιο όταν ο πρωτοετής Heinz αποβλήθηκε. Του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση, και θέλησε να τον γνωρίσει.
Μετά την επιστροφή του Heinz από τη Ρωσία, η καπάτσα γιαγιά του τον έστειλε στην Τουρκία, στη θεολογική σχολή της Χάλκης, όπου σπούδασε στην ίδια τάξη με πολλούς λαμπρούς ορθοδόξους επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένου του σημερινού Οικουμενικού Πατριάρχη, για τον οποίο είχε πολύ μεγάλη εκτίμηση. Από τις βαθύτερες ευχές του Heinz στη ζωή, ήταν να επαναλειτουργήσει αυτή η σχολή, που έκλεισε λίγους μήνες πριν από την αποφοίτησή του. Ελπίζω να με συγχωρέσετε αν παροτρύνω οποιονδήποτε διαβάζει τα λόγια μου και μπορεί, να στηρίξει το εν λόγο θέμα. Ήταν από τις μεγαλύτερες ελπίδες του.
Όπως σίγουρα έχετε καταλάβει, ο Heinz δεν έζησε μια εύκολη ζωή. Μερικοί άνθρωποι δημιουργούν ταυτόχρονα τάξη και χάος, και ο Heinz ήταν ένας από αυτούς τους μοναδικά περιπετειώδεις ανθρώπους. Κατά τα 30 χρόνια που τον ήξερα, ο Heinz απολάμβανε περισσότερο τη ζωή του όταν έκανε κάτι παράξενο ή και παράλογο, με ιδιαίτερη προτίμηση για τα οδικά ταξίδια, πάνω-κάτω τα βουνά ψάχνοντας για ίχνη (πχ) της Αρβανίτικης μειονότητας που η Ελλάδα – την εποχή εκείνη – προτιμούσε να μην ανανγωρίζει ανοιχτά. Αν αυτό μοιάζει με εμπειρία που καλύτερα να την ακούς παρά να την ζεις… πιστέψτε με. Ήταν. Εκτός αν είχατε την διάθεση και την αφοσίωση του Heinz.
Πώς συνοψίζονται 30 χρόνια συγγένειας σε ένα αρθράκι; Να πω για την εποχή που βρισκόταν στο Ιράκ του Σαντάμ και έγραψε ένα άρθρο με τίτλο “Endlösung der Kurdenfrage” (Οριστική Λύση του Κουρδικού), υπολογίζοντας ότι η λογοκρισία δεν θα «μυριζόταν» το παράλληλο με αυτό που έκανε ο Χίτλερ στους Εβραίους; Είχε δίκιο.
Ίσως ξέρετε ότι αντιτάχθηκε στην κατασκευή μιναρέδων στην Ελβετία. Ο ίδιος είχε δει τη συμμετοχή του ως καθαρά επιστημονική. Πληγώθηκε από την οργή που αντιμετώπισε ως απάντηση. Εκείνη την περίοδο, του ζητήθηκε μάλιστα να “ζητήσει συγγνώμη για την ακραία πολιτική του στάση” στο πανεπιστήμιο όπου δίδασκε. Απάντησε: “Είμαι αριστερός και είμαι επιστήμων. Αυτή είναι η κάθετη άποψη ενός επιστήμονα που μελετά θρησκείες, όχι πολιτική. Αν δεν το καταλαβαίνουν αυτό, να σπουδάσουν μόνοι τους.” Χρειάστηκε να του εξηγήσω ότι οι φοιτητές του πιθανότατα να ήξεραν μόνο ότι έγραφε ο τύπος, και ότι χρειαζόταν να εξηγήσει ήρεμα πώς διαμορφώθηκε όλη η κατάσταση. Με άκουσε. Από εκεί άρχισε η αποκατάσταση του. Οι πολλές συγνώμες στο email του τον ευχαρίστησαν πραγματικά.
Να εξιστορήσω την απέλαση του από την Ελλάδα, επί Χούντας; Έδωσε συνέντευξη στην ΕΡΤ, και όταν τον ρώτησαν: “Θα αποφύγει κανείς από αυτούς τη φυλακή;” απάντησε “Ίσως ο Πατακός. Λόγο βλακείας.” Να σας πω για τη φορά που, για να κάνει χάρη σε φίλο του, ανέλαβε να συνοδεύσει φορτηγά στη Ρωσία; Πουτάνες πότισαν τους οδηγούς Τσαμπανσκάγια Κριμέας με ηρεμιστικά. Ο Heinz προσποιήθηκε πως ήταν η… Αυστριακή Μαφία… για να τρομάξει τους κλέφτες.
Ή μήπως πάω πιο προσωπικά, και να σας πω ότι ο Heinz έχει ένα κάδρο που λέει “Wir haben dich als Onkel adoptiert, Onkel Heinz” (Σε έχουμε υιοθετήσει ως θείο, θείε Heinz); Είναι στον ίδιο τοίχο με τα σημαντικά του αυτόγραφα. Το έχει τουλάχιστον 25 χρόνια.
Ή να σας πω ότι, όταν του αγοράσαμε ένα Πι για να τον διευκολύνουμε στο περπάτημα, ποζάραμε τα παιδιά μου απάνω για να μην νομίζει ότι τον είπαμε ανάπηρο; Τί θα καταλάβετε αν σας πω για εκείνη τη φορά, πριν είκοσι περίπου χρόνια, που πήγαμε στο τυρολέζικο χωριό του, το Ladis, και ο Heinz πήγε στο σπήλαιο που κρυβόταν κάποτε; Επέστρεψε με δάκρυα στα μάτια, λέγοντας “Αναρωτιέμαι αν δεν θα ήταν πιο εύκολο για μένα να είχα γίνει σαπούνι… ”
Ίσως για αυτό να ήταν κατηγορηματικός ότι δεν θέλει να κάψουμε το σώμα του. Δεν ξέρω.
Τί ξέρω; Ξέρω ότι ο Heinz ήταν ένας αγαθός άνθρωπος, γεμάτος δύναμη και χάος. Το είδος δύναμης που αναδεικνύει τις πολλές δυσκολίες που υποφέρουν όσοι έτυχε να γεννηθούν και να ανήκουν σε μειονότητα, εθνική ή θρησκευτική. Τώρα που αυτή η δύναμη έχει εξαφανιστεί, είναι η σειρά μας: εμείς που σήμερα διαμορφώνουμε τον κόσμο, έχουμε ευθηνή να υπερασπιστούμε το δίκαιο, αληθινό και ευγενές, σε θέματα μεγάλα αλλά και σε μικρά. Όπως εκείνος.
Ο Heinz απεβίωσε ήσυχα την 1η Δεκεμβρίου 2023. Από πνευμονία, αλλά πνευμονία που ακολούθησε νοσηλεία 2 εβδομάδων λόγω COVID. Συνεπώς πιστεύω ότι όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι η πανδημία τον οδήγησε στο τέλος του.
Στην οικογένεια του, λείπει ήδη.
*Διεθνολόγος, Δημοσιογράφος
